Adam Wiśniewski – z cyklu „Aforyzm, Sentencja, Maksyma”
Rys historyczny małych form literackich
Rozkwit aforystyki jako wyodrębnionej małej formy literackiej, wyemancypowanej z dzieł o charakterze systematycznym, w które od zarania był wpleciony, przypada na okres XVII i XVIII-wiecznej Francji, kiedy to aforystykę cechowała jak pisze M. Głowiński (2) „..duża wariantywność wynikająca z negocjacji między pierwotnym i wtórnym nadawcą (autorem i odtwórcą), a odbiorcą (słuchaczem, interlokutorem), polegającej przede wszystkim na nowej konceptualizacji aforyzmu, w sytuacji komunikacyjnej, w której się oni znajdują. (M. Balowski: Aforyzm w perspektywie genologicznej i dyskursywnej, Aforyzm europejski).
Z pełnym przekonaniem narodziny aforystyki jako sztandarowego gatunku małych form literackich są wpisane w wiek powstania „Myśli” Pascala, „Maksym i rozważań moralnych” François’a de La Rochefoucauld’a oraz „Myśli” Andrzeja Maksymiliana Fredry zawartych w przysłowiach mów potocznych,
„Przysłowia i aforyzmy oraz ich różnie określane warianty czy odmiany ewoluowały z tego samego źródła, jakim jest ludzka skłonność do obserwacji i kategoryzacji, do uogólniania i metaforycznej konceptualizacji oraz rozmaitego profilowania i aksjologizowania zjawisk postrzeganych, wreszcie indywidualna umiejętność ujmowania złożonych doświadczeń poznawczych i mentalnych w miniaturowych formach tekstowych o różnych funkcjach pragmatycznych, mniej lub bardziej efektownych formalnie, często kunsztownych językowo, zaskakująco obrazowych i błyskotliwych, skłaniających do refleksji lub uśmiechu. To dlatego też przysłowia bywają określane jako „mądrość narodu (ów)”, mądre maksymy jako „przewodniczki żywota” (jak mawiał powieściowy Andrzej Kmicic) a literackie aforyzmy jako „perełki myśli”, łącznie tworzące narodową naukę o przysłowiach w szerokim sensie” – paremiolog Ewy Jędrzejko.
„Pozostawiając ślad, aforyzm żyje o wiele dłużej niż w teraźniejszości, jest ponadczasowy.
- Derrida 1998 „Wyrok śmierci (10)”: „Aforyzm zadaje i niesie ze sobą śmierć, by jednak o tym zawyrokować, zawiesza ją i odracza”
Światową stolicą przysłów jest portugalska Tavira. Czas najwyższy wskazać stolicę aforyzmu! w Polsce! Czy będzie nią Calisia?
Przedkładam refleksje o aforyzmie znalezione w „necie” oraz własne spostrzeżenia przedłożone dla zobrazowania omawianej treści.
Galaktyka Metafory – źródło aforyzmów z pierwszego tłoczenia
„Nie ma obłudniejszej formy literackiej nad aforyzm” – Stefan Napierski
„Aforyzmy to lśniące wśród rzeczy latarnie” – przysłowie japońskie
„Aforyzm to miód mądrości” – przysłowie indyjskie
„Aforyzmy to najwonniejsze kwiaty z sadu poezji” – przysłowie arabskie
„Aforyzmem może się najeść tylko nasycony wiedzą” – Sławomir Wróblewski
„Aforyzmy są dowcipami filozofii”– P.N. Cossmann
„Aforyzm jest małym domkiem z szerokim widokiem” – P.N. Cossmann
„Aforyzm i sentencja są formami wieczności” – Friedrich Nietzsche
„Aforyzm jest ostatnim ogniwem długiego łańcucha myśli” – Marie Von Ebner-Eschenbach
„Aforyzm nie pokrywa się nigdy z całą prawdą – to pól lub półtora prawdy” – Karl Kraus
„Każdy aforyzm to amen doświadczenia” – Hans Kudszus
AFORYZMY ADAMA WIŚNIEWSKIEGO:
Żeby poznać świat wpierw trzeba poznać siebie – – mówi nam każdy aforyzm.
Aforyzmy kreślę na bańkach mydlanych. Bawią i uczą, a po dotknięciu znikają.
Tak skrywam dowody winy i bronię się przed cenzurą.
Dobry aforyzm jest jak szampan. Mocno szumi w głowie.
Aforyzm – fotka oddechu pędzącego życia.
Aforyzm – kaganek oświaty w ciemnych i krętych zaułkach życia.
Proces powstania aforyzmu wiernie oddaje ruch kalejdoskopu.
Aforyzm – kropla refleksji nad życiem.
Idealny aforyzm jest niewydumany, prosty w konstrukcji i czytelny w wyrazie.
Aforyzm – pestka owocu z drzewa Poznania.
Aforyzm potrafi rozproszyć niejedną mgłę wątpliwości.
Aforyzm z profilu i aforyzm en face, to dwa różne byty.
Kto aforyzm nosi w głowie, tego Diabeł nie ubodzie.
Aforyzm – niejeden znak ostrzegawczy na puszce Pandory.
Cztery oblicza ma Świętowit i nieziemski aforyzm.
Aforyzm potrafi rozproszyć niejedną mgłę wątpliwości.
Aforyzm jest jak asteroida. Nikt prócz losu nie wie, w czyją głowę trafi.
Aforyzm – najpotężniejsze szkło powiększające w świecie.
Gdybym nie grzeszył myślami, aforyzmów by nie było.
Im krótszy aforyzm, tym większą moc skryta.
Im starszy poeta, tym aforyzm krótszy.
Ambrozją filozofów jest aforyzm, z nektaru słodko-gorzkich metafor złożony.
Przedni aforyzm gra światłocieni.
Aforyzm – promieniotwórczy pierwiastek Wyobraźni.
Aforysta – kreatywny szef kuchni słowa, który wszystkie smaki prawdy.
Tylko aforyzm z jednego antałka śmiechu, potrafi wycisnąć beczkę smutnej refleksji.
Aforyzm nie tyle jest źródłem prawdy, ile światłem na drodze do jej znalezienia.
Gros aforyzmów by nie powstało, gdyby człowiek nie był istotą społeczną.
W Idealnym aforyzmie język jest matrycą sensu.
_____________________________________________
Przypisy:
Odwołania i cytaty przytoczone w eseju pochodzą głównie z siedmiu wskazanych poniżej publikacji, jak i wtórnie – z dzieł, do których się ich autorzy odwołują.
- Mieczysław Balowski, Struktura językowa aforyzmów, Opole, 1992.
- Michał Głowiński, Aforyzm a slogan, Narracje literackie i nieliterackie, Kraków, 1997.
- Ewa Jędrzejko; Przysłowia, aforyzmy, sentencje… Jeden gatunek, czy różne gatunki?, RE-BUŚ – Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego (portal: core.acd.uk),
- Monika Ładoń: Aforyzm – Triumf Spękanego „Ja:… (Emil Cioran: „Wyznania i Anatemy”); Wyd. ArtPapier, 2018 (portal: artpapier.com).
- Janusz Mariański: Aforyzmy, Myśli, Sentencje i Refleksje Socjologiczne; Lublin 2020, Wyd. Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z/z w Lublinie (portal: kul.pl),
- Joanna Partyka: Przysłowie, Aforyzm, Sentencja Szkice; Definicje małych form literackich w perspektywie komparatystycznej, IBL PAN, Centrum Retoryki Stosowanej, Staropolskie teksty drugie 2019/2. (portal. rcin.org.pl).
- Ew Szczęsna: „Aforyzm i slogan – Język jako zderzenie fikcji, IBL PAN, Centrum Humanistyki Cyfrowej, Teksty drugie, 2004, 1-2 (portal. rcin.org.pl) oraz E. Szczęsna (red.), Słownik pojęć i tekstów kultury, W-wa: Wyd. SziP, 2002, (portal: ozkultura.pl wpis/1831/3 Aleksandra Orkan-Łęcka).
db