55. rocznica śmierci Marii Dąbrowskiej

19 maja b.r. Minęło 55 lat od śmierci Marii Dąbrowskiej, autorki „Nocy i dni”, która pięciokrotnie nominowana była do literackiej Nagrody Nobla.

Maria Dąbrowska urodziła się 6 października 1889 roku w zubożałej rodzinie szlacheckiej, jako  córka Józefa Szumskiego i Ludomiry z Gałczyńskich. Zubożałość rodziny była skutkiem kolejnych powstań carskich i represji władz odbierających majątki. Józef Szumski, stracił majątek po powstaniu styczniowym i podjął pracę jako administrator podupadłego majątku w Russowie pod Kaliszem, własności Kazimierza Waliszewskiego. Właśnie tam urodziła się Maria, a potem jeszcze czworo jej rodzeństwa. O dzieciństwie w bardzo ciepłych słowach wspomniała w „Kurierze Warszawskim” (wyd. z roku 1917), że „świat … dzieciństwa był zamknięty w obrębie kopców granicznych majątku administrowanego przez ojca. (…) Rodzice kochali nas po prostu i nigdy nie mogło nam nic zabraknąć”.

Maria była osobą niskiego wzrostu, drobną i ceniącą prostotę stylu – nie nosiła biżuterii ani wyszukanych strojów.

Pomimo iż w Russowie spędziła tylko dzieciństwo i młodość, to właśnie tamtejsza rzeczywistość wytyczyła jej drogę literacką. Pod koniec życia życia  w „Dziennikach” zanotowała: „Cała moja dotychczasowa twórczość obejmuje mały skrawek ziemi kaliskiej, na którym się urodziłam i wychowałam. Wszystkie tematy moich głównych książek wydźwignęły się ze mnie w wiele lat po opuszczeniu na zawsze moich stron rodzinnych”. Pochodziła z małej miejscowości ale odebrała dobre wykształcenie kończąc szkoły w Lozannie i Brukseli, gdzie studiowała nauki przyrodnicze, ekonomię i socjologię. To wywarło duży wpływ na jej dalsze życie. Chętnie angażowała się w sprawy publiczne. Interesowała się problematyką oświatową i obroną swobód obywatelskich. Ceniła ludzi prostych i znalazło swój oddźwięk w jej zbiorze opowiadań pt. „Ludzie stamtąd”, w którym pisała też o robotnikach i przedstawicielach służby. Gdy miała 36 lat, zmarł jej mą,, Marian Dąbrowski. Potem związała się ze Stanisławem Stempowskim, ale wikłała się również w różne romanse. Pojawiły się także związki homoseksualne.

Przez pewien czas pracowała w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych. Mieszkając przy ulicy Polnej 40 w Warszawie zajmowała się też twórczością publicystyczną. W jej mieszkaniu utworzono w 1984  Muzeum Marii Dąbrowskiej będące oddziałem Muzeum Literatury. Podczas okupacji niemieckiej mieszkała w Warszawie, skąd 2 października 1944 trafiła do obozu w Pruszkowie. Jej mieszkanie zostało w tym czasie splądrowane. Powróciła do Warszawy dopiero w  lutym 1945.

Pełnię prawdziwego życia pisarki ukazują dopiero jej „Dzienniki”, których pierwsze wydanie ukazało się pod koniec 2009 roku. W testamencie bowiem  Dąbrowska zastrzegła, że te półwieczne jej zapiski mogą ukazać się dopiero 40 lat po jej śmierci. Pisząc owe „Dzienniki” stworzyła swój obraz – kobiety wyzwolonej, oświeconej i nowoczesnej, która miała odwagę głosić śmiałe tezy i osądy.

Zdobyła wielką sławę jako autorka powieści „Noce i dnie” określanej jako  swoista powieść metafizyczna o tajemnicy istnienia, O geniuszu tej powieści wypowiadali się m.in. poeta Julian Przyboś i filozof Władysław Tatarkiewicz

Przetłumaczyła „Dziennik Samuela Pepysa” z języka angielskiego oraz z rosyjskiego opowiadania Antoniego Czechowa. Jej twórczość wchodzi w skład szkolnego kanonu lektur, a na podstawie powieści jej autorstwa powstało wiele filmów.

Była utalentowana plastycznie. Po Marii Dąbrowskiej pozostały obrazy jej autorstwa tj. Pejzaże i martwe natury malowane techniką akwareli.

Wśród przyznanych jej nagród i wyróżnień są:

Nagroda Państwowa I stopnia (1955)[25],

Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1957)[26],

Honorowe obywatelstwo miasta Kalisza (1960).
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarła 19 maja 1965. Trumnę ze zwłokami wystawiono w Sali Kolumnowej pałacu Prymasowskiego. Grób Marii Dąbrowskiej stanął na warszawskich Powązkach w Alei Zasłużonych. Pomimo, iż w testamencie poprosiła o katolicki pogrzeb oraz aby  pochować ją razem z matką i siostrą poległą w powstaniu warszawskim, to jej drugiej prośby nie spełniono.

Do grona jej przyjaciół należeli Kazimiera Iłłakowiczówna, Mieczysław Jastrun,  Zofia Nałkowska, Antoni Słonimski, Melchior Wańkowicz, Jerzy Andrzejewski, Jarosław Iwaszkiewicz,  Jerzy Zawieyski i Wojciech Żukrowski, Elżbieta Barszczewska oraz malarz i polityk Henryk Józewski.

Gdy podczas kolejnej edycji Międzynarodowego Festiwalu Poetyckiego, jak zwykle byliśmy w Russowie, wszyscy czuliśmy niezwykły szacunek i pamięć jakimi obdarzona jest przez nas Maria Dąbrowska. Pomimo iż poza dzieciństwem i wczesną młodością pisarka zamieszkiwała z dala od rodzinnego domu, to właśnie tu, do podkaliskiej wioski, prowadzi wielkość jej osoby i magia twórczości.

W Dworku Marii Dąbrowskiej jesteśmy corocznie, od 2008 roku. Odbywają się tutaj prezentacje autorskie tomików poetyckich, Aforystykony, Zaduszki Poetyckie i koncerty „Tribute to Nikos” w wykonaniu Aresa Chadzinikolau. W 2018 roku w Dworku Marii Dąbrowskiej podczas II Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej powołano 25-osobowy Klub Aforystów.

Ada Jadwiga Matysiak

• autorka literatury dla dzieci, między innymi: