Ada Jadwiga Matysiak – poetka, teolog, germanistka, surdopedagog, tłumaczka języka niemieckiego. Pracuje z dziećmi i młodzieżą. Skarbnik Zarządu WO ZLP, sekretarz Stowarzyszenia im. Romana Brandstaettera, Wiceprezes i skarbnik Fundacji Literackiej Jak podanie ręki.

Własnie ukończyła opracowanie przetłumaczonego przez nią na język polski tomu poezji niemieckiego autora, Christiana Morgensterna, pt. Man muß aus einem Licht fort in das andre gehen Ein Spruchbuch und ein Gedicht (Trzeba z jednego światła wyjść i w nowym blasku błysnąć, Księga sentencji i jeden wiersz). Ciekawe to doświadczenie, bowiem wiersze były rytmiczne i rymowane zarazem. Tłumaczka starała się oddać charakter tej poezji, czyniąc zabiegi, aby zastosowane rymy i rytmy odzwierciedlić w przekładzie.

Christian Morgenstern, niemiecki poeta, dramaturg, tłumacz i dziennikarz, wrażliwy, pełen empatii twórca sztuki słowa do dziś  zachwyca pełnymi refleksji i wnikliwymi wierszami oraz przemyśleniami. Urodził się 6 maja 1871 w Monachium, zmarł na tuberkulozę 31 marca 1914 roku we Włoszech. Był synem malarza Carla Ernsta Morgensterna oraz wnukiem pejzażysty Christiana Ernsta Morgensterna (1805-1867). Jego matka, Charlotte, była córką znanego przede wszystkim w Bayern malarza pejzażysty Josefa Schertela. Pisał groteski, aforyzmy, poezję. Jego twórczość literacka zdradza wpływ Schopenhauera, Nietschego i Rudolfa Steinera.

Christian Morgenstern

•  

Daß er so wenig weiß und kann:                                              Że on tak mało może i wie:

Daß ist es, was den Edlen schmerzt,                                      człowieka szlachetnego boli,

indes der eitle Dutzendmann                                                   próżnych ludzi tłum jednakże

zu jedem Urteil sich beherzt.                                                    każdy wyrok zadowoli.

 

•  

Das ist ein Merkmal dieser Zeit:                                               Znakiem obecnych czasów jest ona:

schamlose Unbescheidenheit.                                                 amoralność niezawstydzona.           

Man scheidet nicht mehr klein und groß,                               Nie dzieli się już niczego na dużo i mało,                           

man urteilt alten Wissens bloß.                                                sądzi się tylko Wiedzę starą.

Wie lernt sich schwer, was denken heißt,                              Tak trudno zrozumieć, co znaczy myśleć,

doch überdenkt man jeden Geist                                            a przecież myśli się nad każdym zjawiskiem

und sieht man ganz besonders „klar”                                      i widać rzecz jasno,

so überwindet man ihn gar.                                                       że nie pokona się go wcale łatwo.

Statt daß man sagt: So weit wie den                                       Zamiast tego zwykło się mawiać: Jeśli chodzi o mnie

läßt mich mein Aug wohl nimmer sehn.                                 jak daleko sięgnie wzrok widzieć mogę.        

Wer so viel feinste Linsen schliff,                                             Kto wiele drobnej soczewicy zemle,

erwuchs zu höherem Weltbegriff.                                           ten koncepcje świata odkryje wielkie.

W przygotowaniu jest także trzecia część tłumaczenia z opracowaniem poezji Güntera Kunerta Der alte Mann spricht mit seiner Seele (Stary człowiek rozmawia ze swoja duszą), tym razem dotycząca zainteresowań czytelniczych. Dwie części tego tłumaczenia prezentowane były podczas Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej w Poznaniu w 2017 i 2018 roku.

Obecnie tłumaczka sięgnęła do poezji Theodora Storma, sygnalizując to zainteresowanie tłumaczeniem wiersza pt. Die Nachtigal (Słowik).

 

Theodor Storm

Die Nachtigall               Słowik     

                                                                       tłum. Ada Jadwiga Matysiak

Das macht, es hat die Nachtigall                          Było raz tak, że przez całą noc 
Die ganze Nacht gesungen;                                  trelował dźwięcznie słowik w górze
Da sind von ihrem süßen Schall,                           i nagle na ten słodki śpiew,
Da sind in Hall und Widerhall                                i nagle na ten głos, echem odbity zew
Die Rosen aufgesprungen.                                     kwiatami obsypały się róże

Sie war doch sonst ein wildes Blut;                      Ptak to był nieposkromiony.
Nun geht sie tief in Sinnen,                                    A teraz w zmysłach się pogrąża 
Trägt in der Hand den Sommerhut                      letni kapelusz trzyma dłoni 
Und duldet still der Sonne Glut                            i znosi niemo żądzę słońca
Und weiß nicht, was beginnen                             .i nie wie co dalej stanie się.

Das macht, es hat die Nachtigall                         Było raz tak, że przez całą noc 
Die ganze Nacht gesungen;                                  trelował dźwięcznie słowik w górze
Da sind von ihrem süßen Schall,                           i nagle na ten słodki śpiew,
Da sind in Hall und Widerhall                                i nagle na ten głos, echem odbity zew
Die Rosen aufgesprungen.                                    kwiatami obsypały się róże

Kolejny klasyk, którego twórczość Ada Jadwiga Matysiak obecnie tłumaczy – Theodor Storm, właśc. Hans Theodor Woldsen Storm, to podobnie jak Kunert i Morgenstern wyjątkowa postać. Urodzony w 1817 w Husum, był synem doradcy prawnego Johanna Casimira i Lucie Woldsen. Pierwszy wiersz napisał w wieku 15 lat, jeszcze jako student Wyższej Szkoły w Hasum, do której uczęszczał od 1826 do 1836 roku.  Cztery wiersze oraz kilka utworów dziennikarskich opublikowano w gazecie polityczno-rozrywkowej dla każdego pt. „Husumer Wochenblatt”.

Storma uważa się za jednego z najważniejszych niemieckich przedstawicieli „burżuazyjnego” lub „poetyckiego realizmu”. Literatowi sławę przyniosły w szczególności powieści. Najbardziej znane dzieło Storma, nowela Der Schimmelreiter (Jeździec na siwym koniu) była sfilmowana i jest lekturą szkolną na lekcjach języka niemieckiego.

Dziesięć lat po śmierci Storma, w dniu przypadających urodzin, odsłonięto w parku zamkowym w Husum jego popiersie, autorstwa Adolfa Brütta. Storm w wierszu pt. Die Stadt (Miasto) nazwał Husum „szarym miastem nad morzem” i to określenie funkcjonuje w tamtejszej społeczności do dziś.  W Husum i reszcie Księstwa Szlezwik toczy się wiele historii Storma, a imię literata noszą liczne instytucje publiczne w całych Niemczech – place, ulice i szkoły. Także Niemieckie Towarzystwo Ratowania Wraków Okrętów nadało nazwę morskiemu krążownikowi „Theodor Storm” na cześć pisarza.

Towarzystwo Theodora Storma liczy dziś około 1100 członków i zajmuje się badaniem jego prac. Wydaje również własne czasopismo naukowe „Schriften der Theodor-Storm-Gesellschaft“ („Pisma Towarzystwa Theodora Storma”). Jego obecnym prezesem jest literaturoznawca Philipp Theisohn, a siedziba znajduje się w Domu Theodora Storma.

Dziś żyją i tworzą potomkowie Theodora Storma. Malarki Angelika Dering i Elisabeth Dering, pisarka Ingrid Bachér oraz dziennikarz i literat Peter Bachér są jego prawnukami. Nie dziwi zatem, że tłumaczka zainteresowała się twórczością literata, którego spuścizna jest ceniona do dziś i który, w pewnym sensie, wciąż jest z odbiorcami jego sztuki poprzez twórczą aktywność  prawnuków.

Podziwiam Adę Jadwigę Matysiak, chęć jej penetracji zakamarków klasyki niemieckiej literatury.  Nic więc dziwnego, że Biblioteka Narodowa w Berlinie, Dreźnie i Lipsku, zabiegając o nadsyłanie dwujęzycznej twórczości Ady Matysiak, wskazuje na obligatoryjny charakter tych publikacji na terenie Niemiec. Warto przy tym zauważyć, że antologia polsko-niemiecka Jak podanie ręki wysłana była do 125 bibliotek i instytutów slawistyki we wszystkich landach na terenie Niemiec, a także do Austrii i Szwajcarii. W niemieckim Radiu Bayern antologia miała jednogodzinną prezentację, a fragmenty tej audycji były wielokrotnie powtarzane.

Książka ma już czwartą edycję. Pierwsza antologia prezentowana była w Pałacu Działyńskich podczas Międzynarodowego Listopada Poetyckiego osobiście przez rektora Wyższej Szkoły Języków Obcych (WSJO) w Poznaniu, pana prof. Huberta Orłowskiego. W panelu dyskusyjnym wzięli udział: prezes ZG ZLP Marek Wawrzkiewicz, rektor WSJO prof. Hubert Orłowski oraz Paweł Kuszczyński – ówczesny prezes Poznańskiego Oddziału ZLP. Prezentacja przekładu na terenie Niemiec odbyła się w Dreźnie i Budziszynie.

Antologia została zauważona przez dr Annę Stolarczyk-Gembiak (WSJO), a także w recenzji pani prof. Beaty Sommerfeld z UAM w Poznaniu. Artykuły na temat translacji prezentowane były w opracowaniach naukowych, a także na portalu internetowym: www. zlpwlkp.pl.

Jednym z czasopism, które promował antologię jest rocznik naukowy Wyższej Szkoły Języków Obcych „Linguae Mundi” nr 8/9 (2014/2015), w którym redaktorem naczelnym jest dr Anna Stolarczyk-Gembiak. W zamieszczonym artykule pt. „Doświadczenia początkującego tłumacza” tłumaczka omawia trudności, na jakie trafiła podczas pracy nad przekładem antologii. Zwróciła w nim uwagę również na trudność w przekładzie niektórych nazw instytucji lub tytułów. „Niektóre tytuły były nieprzetłumaczalne, ponieważ użyte w nich słowa będące poetyckim tworem autora np. „Zwierzowiec” u Teresy Januchty, u Stanisławy Łowińskiej „Lepicadło”, u Brygidy Mielcarek „Ziemiokrąg”, “Amoreski” u Lecha Konopińskiego” to neologizmy”(tamże str.80). 

Wielkim wsparciem w pracy tłumacza była dla autorki pomoc zarówno wykładowcy germanistyki dr Anny Stolarczyk-Gembiak, jak i Reinharda Grossmana (wyd.1) oraz Petera Gehrischa (wyd.III i IV). Przekład zyskał tak duże uznanie, że na Wydziale Germanistyki UAM antologia uznana jest za podręcznik dla studentów, w oparciu o który będą zgłębiać arkana translacji utworów poetyckich.

Ada Matysiak przetłumaczyła ponadto książki poetyckie: Jah Ares (Ares Chadzinikolau), rasta mówi/rasta sagt/ rasta says, Biała i Kolorowa Seria Poetycka Poeticonu pod redakcją Aresa Chadzinikolau, nr 241, Poznań 2017; Potyczki Aforystów 2 wydane przez Wielkopolski Oddział Literatów Polskich, Poznań 2017 (tłumaczenie aforyzmów). Autorka jest także współtłumaczem tomu poezji Petera Gehrischa.

Danuta Bartosz

 

db