Aïcha Vesin Chérif – na temat współczesnej literatury we Francji
Wykład Aïchy Vesin Chérif – poetki, wiceprezesa Związku Pisarzy w Rhône-Alpes we Francji na temat stanu współczesnej literatury we Francji, wygłoszony podczas II Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej 27 października 2018 roku, w lokalu „Pretekst” w Poznaniu.
_______________________________________
AICHA VESIN CHERIF (Francja)
Literatura współczesna
Literatura współczesna, podobnie jak sztuka współczesna, jest naznaczona prądami, indykacjami, osobliwościami, nowymi stylami pisania i jest pełna różnorodności. Charakteryzuje się dużym rozproszeniem, więc musimy spróbować stawić czoła tej wielości formy.
Poprzednie okresy w literaturze znały również duży zakres form i zostały one opisane przez teoretyczne prądy, awangardę, jak: klasycyzm, romantyzm, symbolizm, itp., ale wszystkie te linie, odniesienia zniknęły.
Można było w szerokiej próbie historii współczesnej literatury dojść do następujących stwierdzeń.
Philippe Forest, francuski eseista i pisarz, urodzony w 1962 roku, autor licznych esejów o literaturze, a zwłaszcza o literaturze awangardy wyróżnił trzy okresy dotyczące powieści:
– Początek XX wieku był wyrażaniem świata i kondycji ludzkiej (czyli okres realizmu): Proust, Celine, Sartre, Camus.
Powieść powstawała z filozoficznego myślenia o życiu, z badania myśli w literaturze, związanej z zaangażowaniem lub z buntem, a czasem literatura obejmowała również wszystkie elementy rzeczywistości.
– początek XX wieku zrodził się z wielu utopii, w których można by znaleźć surrealizm, nową powieść lub teatr absurdu a także inne. Na przykład z utopii idealnego społeczeństwa u Thomasa More, „Nowy, wspaniały świat” Aldousa Huxleya lub Eugene Ionesco.
– Wreszcie, od lat 80. XX wieku nastąpiła zmiana paradygmatu. Lata te przyniosły zmianę przekonań na temat prawd uniwersalnych. W literaturze nastąpiło jeszcze większe rozproszenie form i eksperymentowanie.
Nowe osie:
O literaturze współczesnej nie można już myśleć za pomocą konwencjonalnego systemu przeciwstawiania: powieść / poezja , liryka / formalizm, czytelność / nieczytelność.
Istnieją dwa obszary priorytetowe:
Sposób komunikacji, który w dużym stopniu rozwinął się i ma wpływ na sposób przekazywania treści i rozumienie jej znaczeń.
Możemy więc obserwować współczesne formy poetyckie, które mają cechy pisania powieściowego, podobnie jak powieści proponują formy pisania z wykorzystaniem tradycyjnych poetyckich form.
Nowe doświadczenia wiążą się z nowymi formami, innymi sposobami opowiadania świata (ruchy, obrazy, przestrzenie …). Pisarz zbliża się do faktów i liczb dotyczących społeczeństwa, wiadomości dotyczących polityki, ekologii, skandali gospodarczych, wzrastającej przemocy, życia i tajemnic.
Będziemy wtedy mówić o literaturze według tematów.
Trzy wytyczne do rozważenia współczesnej literatury według Dominique Viart i Bruno Vercier („Literatura francuska w teraźniejszości” ,Wydawnictwo Bordas).
– Zgodna literatura. Jest po stronie romantycznej wyobraźni i skupia nas na niezbyt udolnym powtórzeniu znanego świata.
– Skonkretyzowana literatura. Jest to literatura, która odpowiada schematowi danej chwili, współgra ze współczesnym kulturowym szumem oscylując pomiędzy skandalem a wzorcem odpowiadającego mu show. Tu nie chodzi o pisanie, ale o szok, szum medialny, ewentualnie o teorie spiskowe.
– Zdekoncentrowana literatura. Jest to literatura, która wychodzi naprzeciw oczekiwaniom, które wymykają się z góry przyjętej, kulturowej gotowości do myślenia. Celem jest niepokojenie świadomości czytelnika. Literatura ta mówi o dalszej egzystencji na świecie, stara się być prawdopodobna, pokazywać świat przemocy, stwarza wrażenie bliskości, ale nie ulega weryfikacji w formie pytań. Powstają nowe znaczenia, nowe formy, nowe składnie. Ideą jest dezorientacja czytelnika.
Współczesne pisanie jest aktem krążącym wokół ruchomych form, dlatego literackie tło pozostaje w trwałym stosunku napięcia między społeczeństwem a kręgiem literackim.
Według Foresta, który jest zainspirowany przez psychoanalityka Lacana („Rzeczywistość to niespełnienie „) oraz pisarza Georgesa Bataille’a („Niemożliwe, to jest literatura”), podejście do rzeczywistości byłoby zarówno koniecznością i niemożliwością – świadome potrzeby jak niezdolność, chęć, aby dostać się przed to, do tego co jest ukryte, co stwarza: łzy, drżenie, zawroty głowy, odrzucenie, niepewność. (Wywiad z Marie José Latour wokół książki Forest: L’en-Je Lacanien (Wydawnictwo ERES).
Powieść odpowiada na wezwanie rzeczywistości i przemawia do wszystkich w doświadczeniu „niemożliwego”, w rozerwaniu pomiędzy pragnieniem a smutkiem. Piszemy i kiedy „przechodzimy” na papier, ma miejsce żałoba, smutek i to czytelnik nie pozwala nam pogrążyć się w niemożności ponownego napisania. „Coś się wtedy wydarza i można to powiedzieć tylko w języku powieści, ponieważ tylko ten język pozostaje wierny zawrotom głowy, które w ten sposób otwierają się w materii znaczenia, w sieci pozorów, aby pozwolić dojrzeć blask odkrycia za darmo”.
Tak więc literatura ściera się ze światem, z jego wartościami siłą i estetyką, aby
doprowadzić do odkrycia pewnych aspektów współczesnej literatury poprzez czytanie, analizę tekstów, prezentację zagadnień, które zajmują literaturę i które są wyrażane przez różne formy sztuki.
Nie możemy jednak mówić o współczesnej literaturze we Francji i na świecie, nie wspominając o pisaniu w erze cyfrowej.
Słowo pisane w erze cyfrowej
Mówienie o literaturze to mówienie o pisaniu i wkraczamy tu w nową erę na tym poziomie. Tak więc, według Milada Doueihi (historyk, który opowiada się za cyfrowym humanizmem), „samo pojęcie autora się rozszerzyło”.
Na poziomie cyfrowym „pisanie”, bardzo różnorodne z pewnością, ale bardzo obecne, ma pierwszeństwo przed terminem „pisarz”. Nie jesteśmy już tylko w świecie klasycznego pisania czy to w książce, czy w mediach. Nie możemy już ograniczyć pisania do zidentyfikowanej przestrzeni lub do mediów.
W stronę humanizmu pisania
W mediach społecznościowych, blogach, witrynach, wydaniach i czasopismach cyfrowych wchodzimy w ten świat, ale nie wyklucza to papierowej książki, publicznych odczytów, konkursów, czasopism … to znaczy, że cyfrowy ekosystem obejmuje dualny literacki świat bez dualizmu i gdzie dialektyka pisania może znaleźć się w wielu mediach.
Jest to wynalezienie nowych światów, nowego wszechświata, w którym „nawigujemy” wzrokiem, a czytelnicy i autorzy nigdy nie wiedzą, gdzie i kiedy spotkają się z nieustanną przemianą.
Jak twierdzi Milad Doueihi, to, co nas łączy, jest formą humanizmu: „Nadal uważam, że cyfryzacja jest humanizmem z kilku powodów. Przede wszystkim dlatego, że widzimy, że to, co sprawia, że dziś machina cyfrowa się kręci, to media społecznościowe. … Innym wymiarem jest konwergencja między technologią a człowiekiem „., która dziś stała się cyfrowa, (Wywiad Serge Tisseron / Milad Doueihi)
Trwały postęp na kilku poziomach pisania
Literatura w Internecie jest proponowana nam jako miejsce budowy, nieprzerwany rozwój, ciągły dialog i pole otwarte dla wszystkich użytkowników.
Pisanie – to nowe doświadczenie literackie – staje się coraz bardziej intensywne. Jak przy każdym nowym doświadczeniu, można by obawiać się zubożenia, ale strach ten okazuje się pozytywny, jeśli jakąkolwiek nową próbą jest nadzieja na lepszy świat, choćby tylko na podstawie obserwacji nowych relacji przyjaźni, chociażby wirtualnych. W rzeczywistości możemy zobaczyć te zjawiska jako nowe społeczne przybliżenie się w świecie, w którym izolacja staje się królem.
Literatura i ruchy artystyczne
Dzięki nowym technologiom praktyki artystyczne i literackie prowadzą do pojawienia się nowych rodzajów pisarstwa poprzecznego, mieszania poezji, filozofii, teatru i różnej prozy oraz zbliżenia się wszystkich do praktyk artystycznych i literackich.
Zjawisko globalizacji pozwala na połączenie kultur prowadzących do nowych trendów literackich, a science fiction jest żywym tego przykładem.
Rosną możliwości w zakresie ekspresji i edycji, co widać w edycji cyfrowej i na blogach.
Wpływ świata społecznego i współczesnego
Na początku XXI wieku to stało się dominujące w literaturze. Autorzy, dzięki temu procesowi, chcą dodać więcej życia swoim opowieściom, swoim bohaterom.
Kryzysy gospodarcze, polityczne i społeczne współczesnej Francji – wykluczenie, imigracja, bezrobocie, rasizm i globalizacja, które kosztowały Francję utratę poczucia tożsamości i jej międzynarodowego prestiżu. Autorzy przystąpili do badania tego stanu rzeczy.
Niemniej jednak, jeśli omawia się ten temat, powieść ewoluowała znacznie dzięki autofikcji i autobiografii. To użycie „ja” przypomina okres romantyzmu XIX.
Możemy tu przytoczyć pewnych autorów jak: Christine Angot, Alice Ferney, Olivia Rosenthal, Vassilis Alexakis. Niektórzy nawet napisali o swojej seksualności jak Katarzyna Millet.
Istnieje również wiele udanych dzieł pióra autorów z byłych francuskich kolonii lub terytoriów zamorskich. Należą do nich Marokańczyk Tahar Ben Jelloun, Martynikanka Chamoiseau, Libańczyk Amin Maalouf, Tunezyjka Mehdi Belhaj Kacem i Algierka Assia Djebar (Akademia Francuska).
Wśród współczesnych autorów dają się zauważyć między innymi: Jonathan Littell, David Foenkinos, Jean-Michel Espitallier, Tarkos Christophe Olivier Cadiot Chloe Delaume Nathalie Quintane Frédéric-Yves Jeannet, Nina Bouraoui i Tristan Garcia.
Współczesna poezja francuska
Współczesna poezja francuska, choć obecnie w kryzysie, jest wciąż żywa i różnorodna. Ale trwa w bardziej przyziemny sposób, jest rozproszona i podąża za literackimi ruchami chwili.
Wszystkie style współistnieją
Można jednak powiedzieć, że na poziomie ich rozpropagowywania znajdują się one na marginesie. Gdy przyjrzymy się bliżej współczesnej poezji francuskiej, obejmuje ona wszystkie możliwe formy wiersza: wiersz numeryczny lub wolny, rymowany lub biały, liryczny lub epicki, minimalizm lub wielość.
Poezja jest na obraz teraźniejszości. Tak jak w filozofii, w literaturze, ogólnie mówiąc w sztuce, dziś nie ma ruchu jednoczącego (romantyzm, symbolizm, surrealizm). Czas doktryn, systemów i ideologii minął, mimo że sam duch nie zniknął.
Jesteśmy świadkami mniej lub bardziej rozbieżnych praktyk. Poezja nie wydaje się już krążyć wokół tematów lub dużych projektów, ale ma być pytaniem w dziele języka.
Poezja postmodernistyczna
Można mówić o poezji „postmodernistycznej”. Wszyscy poeci są spadkobiercami dzieł i ruchów przeszłości, wobec czego trudno zmienić styl poezji, ale widać mieszanie się starych i nowych form, które próbują nawiązywać ze sobą gry w postaci ironii, parodii lub też w inny sposób.
W poezji często spotykane są próby ożywienia sytuacji, próby znalezienia czegoś nowego w formie. Bywa jednak, że są to próby niezrozumiałe. Za takie nowatorstwo wysoką cenę zapłacili żyjący dużo wcześniej Baudelaire, Rimbaud i Mallarme.
Poeci jednak wciąż istnieją. Poetycki zapis kręci się wciąż wokół relacji do świata i znaczenia. Według Philippe Becka (francuski poeta i pisarz), „Pisanie jest to dana przestrzeń, która niepokoi i równocześnie jest bezradna, a jednak poszukuje. Człowiek, w tej przestrzeni najbardziej bezpośrednio przeżywa swój własny język”. Dzisiejsi poeci mieszają się z poetami z przeszłości. Czasami poeta odwołuje się do jednego wersu czasami dany wers przechowa myśl innego poety.
Można znaleźć kilkakrotnie wersy poezji zmieszane z prozą, odrębność ich jest w rytmie, który je różnicuje. Opracowano kilka tekstów tego rodzaju, czasem w formie prześmiewczej, ale także w kontekście wartości dodanej.
Nowa poezja
W naszych czasach nastąpił rozkwit małych form jak haiku, wiersz japoński i nawiązania do filozofów sokratejskich. Michel Camus określa „transdyscyplinarność ” jako tworzenie mostów pomiędzy różnymi rodzajami sztuki. Ma to miejsce zarówno w nauce jak i w poezji. Teksty te zmierzają ku problematycznym i prowizorycznym prawdom, w których dążymy do tego, co istotne, za pomocą minimum słów, nawet po to, by po omacku powrócić do ustalonych pewników. Istnieją również marginalne formy, takie jak kolaże, poezja – ulotka, poezja dźwiękowa, poezja performance i różnego rodzaju napisy (mieszanie i pisanie dzieł, dostarczające mniej lub bardziej estetyczny przekazu).
Równoległość i udział
Odkrywamy, podobnie jak we wszystkich współczesnych literaturach, związek z rzeczywistością, źródło inspiracji, zbliżając się do „obiektywnej poezji” Rimbauda lub „absolutnej rzeczywistości” René Chara.
Według Emmanuela Hocquard’a: „Ktokolwiek pisze, ma ucho w plotce o świecie i ucho w pogłosce o książkach. Jego głowa jest pełna ech i pustych snów. Pisząc, szuka milczenia. ”
Tak więc poezja szuka pomiędzy jarzmem tradycji a tym, co może sama wymyślić lub przypominać. To przede wszystkim doświadczenie i badania nad kondycją człowieka. Jacques’a Dupin w książce „Moraines” pisze „Doświadczenie bez miary, ekstremalne i niewytłumaczalne, poezja nie napawa zadowoleniem, przeciwnie jeszcze bardziej pogłębia brak, coraz bardziej pogłębia brak i udrękę, które ją budzą. „.
(„Expérience sans mesure, excédante, inexpiable, la poésie ne comble pas mais au contraire approfondit toujours davantage le manque et le tourment qui la suscitent.)”
Otwarcie
Jeśli poeci mają swobodę sięgania do wszystkich epok i kultur, mogą też czerpać inspirację z innych sztuk, niż sama poezja. W szczególności odwołać można się do muzyki i malarstwa. Yves Peyré opublikował książkę, w której ukazuje jak od czasów Mallarmé wielu poetów współpracowało z malarzami i artystami – plastykami, tworząc „dzieło na cztery ręce”. Można to nazwać „książką dialogu”.
(„Malarstwo i poezja”: dialog za pośrednictwem książki).
Potrzebujemy poetów
Poeci mówią o niepewności naszej ludzkiej kondycji. Obserwują, kontemplują rzeczywistość, tłumacząc wstrząsy. Obalają konwencje, nawyki myślenia, uprzedzenia. Poeci szanują język poprzez ciągłą pracę nad jego warsztatem. Oferują nam, za pomocą swoich słów, powody do nadziei.
Poeta nie jest już poetą przeklętym, stał się artystą uznanym przez społeczeństwo, ale poezja przestała być ważnym gatunkiem, niestety przyciąga niewielu czytelników.
W XXI wieku
Dzisiaj poezja wciąż istnieje i rozwija się poprzez piosenki, język potoczny, eseje, „dźwięki poezji” wspomagane przez informatykę, ale także w zbiorach skomponowanych na przykład przez Philippe’a Jaccottet’a lub Yvesa Bonnefoy’a.
Zauważmy wreszcie, że spotkania z poezją pojawiają się często we Francji, np.: „Wiosna poetów” w marcu, wciąż odbywają się odczyty czy też potyczki poetów.
Tłumaczenie tekstu Aichy Chérif:
Bogumiła Janicka
AICHA VESIN CHERIF (Francja) – poetka, bajkopisarz, mówca, fotograf z Francji. Prowadzi warsztaty pisarskie. Emerytowana nauczycielka zajmująca się dziećmi z trudnościami. Tworzy od 1966 roku, lecz debiutowała w wieku 54 lat. Autorka 4 książek poetyckich, dwóch bajek i tekstów reportaży. Współautorka 8 książek dla dzieci. Uzyskała wiele nagród w konkursach literackich (bajki i wiersz japoński). Wiceprzewodnicząca Związku Pisarzy Rhône Alpes we Francji. Konsultantka przekładu antologii polsko-francuskiej „Jak podanie ręki”. Podczas II Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej (2000018) otrzymała nagrodę translatorską: Statuetkę Hermesa. Odznaczona medalem Kawalera Palmy Akademickiej.
db