Piete Kuhr – Jo Mihaly – wojenny dzienniczek pilskiej dziewczyny
Przyszła na świat 25 kwietnia 1902 r. w Pile, jako czwarte dziecko Margarethe Golz-Kuhr (1875-1924) pianistki, nauczycielki śpiewu, dyrektorki Meisterschule für Bühne und Konzert (Mistrzowskiej Szkoły Aktorskiej i Wokalnej) w Berlinie i Richarda Kuhra (1865-1921) architekta.
Rodzice rozstali się przed jej urodzeniem i podzielili się dziećmi. Starsi synowie, Ernst i Hans, zamieszkali z ojcem w Gdańsku, Elfriede i Wilhelm-Gunter starszy od niej o trzy lata zostali przy matce, która powierzyła ich opiece swoich rodziców, Berty (1852-1929), córki Karoliny i pilskiego cukiernika Ludwika Habera (1819-1851) i Eduarda Golza (1840-1912), mistrza kamieniarskiego, budowniczego i miejskiego rajcy; jego firma zbudowała m.in. tunel dworca kolejowego, dom sióstr zakonnych (ob. gabinet kosmetyczny przy ul. Śródmiejskiej, koszary piechoty (ob. Szkoła Salezjańska przy ul. Bydgoskiej).
Dwa lata przed wybuchem pierwszej wojny światowej Eduard Golz zmarł i opieka nad dziećmi córki spoczęła na barkach babki, w tym czasie już całej czwórki, gdyż Richard nie sprostał roli ojca. Przed wybuchem wojny starsi bracia zaciągnęli się na statki marynarki handlowej, natomiast babka Berta z młodszymi dziećmi przeprowadziła się z „willi Golz” (ob. Alior Bank) do mieszkania w kamienicy przy ul. Starej Dworcowej 17 (ob. 14 Lutego), gdzie mieszkała jej siostra Luiza Otter z mężem i córką.
W latach 1914-1917 Piete Kuhr uczyła się w miejskim liceum Cesarzowej Augusty Wiktorii (Die Kaiserin-Auguste-Viktoria-Schule Städisches Lyzeum und Oberlyzeum. W 1917 r. porzuciła szkołę i podjęła pracę w miejskim domu dziecka jako opiekunka niemowląt. Ukończyła kursy maszynopisania i stenotypii, a także kurs pielęgniarski. Wybuchł I wojny światowej nakłonił ją do rozpoczęcia prac nad pisaniem dziennika, w którym opisała swoją kochaną Piłę, rodzinę, przyjaciół i pracę babki w punkcie Czerwonego Krzyża na dworcu kolejowym.
W 1920 r. wyjechała do Berlina, by zgodnie z wolą matki pomóc jej w prowadzeniu Mistrzowskiej Szkoły Dramatu i Muzyki (Meisterschule für Bühne und Konzert), a także kształcić głos, oraz zrealizować własne plany – uczyć się tańczyć. Potajemnie, sama opłacając naukę, studiowała balet klasyczny i taniec nowoczesny, m.in. w szkole prof. sztuki i projektanta mody Ottona Haas-Heye’go, oraz u awangardowej tancerki Berthe Trümpy.
Po pomyślnym debiucie, w 1923 r. została zaangażowana do zespołu Haas-Heye-Balletts. Odbyła z nim tournee po Niemczech i Europie, występując w kabarecie, rewiach, wodewilach i w cyrku. Wówczas na prośbę babki przyjęła pseudonim artystyczny Jo Mihaly.
24 stycznia 1924 r. umarła w Berlinie jej matka. Jo Mihaly wróciła wówczas do Berlina. Po okresie załamania spowodowanym utratą matki, w 1926 r. wraz z koleżankami Lisą Ney i Lou Eggers spędziła sezon w Teatrze Trzech Miast Chorzowa-Bytomia-Gliwic. Z tego okresu pochodzą jej pierwsze etiudy choreograficzne: Robotnik (Der Arbeiter) i Krzywda (Leid), a także układ grupowy Bajeczne tańce (Tanzmaerchen).
W następnym sezonie przeniosła się do Berlina otrzymując angaż w Teatrze Ludowym (Volksbühne). Debiutowała rolą Tytanii w Śnie nocy letniej Szekspira. Wtedy, podczas pracy nad sztuką poznała Leonarda Steckela, aktora, a później także reżysera, który jeszcze tego samego roku został jej mężem.
Życiowa stabilizacja pozwoliła jej realizować własne plany. Opracowała autorski recital złożony z etiud choreograficznych o pacyfistycznym i społecznym przesłaniu, do których sama zaprojektowała kostiumy i opracowała je muzycznie. Tańce nosiły znamienne tytuły: Kwiat z podwórza (Blume im Hinterhof), Wizja wojny (Vision eines Krieges), Matka (Mütter), Judyta zabija Holofernesa (Judith erschlaegt den Holofernes), Robotnik (Der Arbeiter), Krzywda (Leid), Parobek, który dostał ziemię (Der Knecht, als er einen Acker bekam) Prześladowanie Żydów (Die Verfolgung der Juden).
Wizję wojny tańczyła w mundurze brata, wojskowych butach wuja i hełmie belgijskiego żołnierza, tak jak opisała to w swoim wojennym dzienniku. Prezentowała je m.in. na Berlińskiej Scenie Narodowej. Tańce epickie z lat 1928-1933 przyniosły jej rozgłos i uznanie w berlińskim środowisku.
Mieszkała z mężem w sławnej berlińskiej „czerwonej kolonii artystów”, na trzecim piętrze kamienicy przy Breitenbachplatz w dzielnicy Wilmersdorf. Ich sąsiadami, przyjaciółmi, współpracownikami byli najznamienitsi twórcy epoki, m.in. Mühsam, Reinhardt, Piscator, Brecht, Tucholsky.
Mimo intensywnych zajęć artystycznych małżonkowie angażowali się w działalność opozycyjnych i antynazistowskich lewicowych organizacji. Do 1933 roku Jo Mihaly była członkinią: Roten Gewerkschaftsopposition (Czerwonej Opozycji Związkowej), Roten Hilfe (Czerwonej Pomocy) i Freidenkerbunds (Związku Wolnomyślicieli).
W tym samym okresie związała się z Bractwem Włóczęgów (Bruderschaft der Vagabunden) i zaprzyjaźniła z twórcą i ideologiem ruchu – Gregorem Gogiem i jego żoną Anni Geiger-Hof. W czasopiśmie bezdomnych „Wieści” (Der Kunde) publikowała reportaże, wiersze i opowiadania. W 1929 r. wzięła udział w zielonoświątkowym Międzynarodowym Kongresie Włóczęgów w Stuttgarcie; na towarzyszącej zjazdowi wystawie prezentowała swoje rysunki i wycinanki. W tym także roku w Pile umarła jej „matka zastępcza”, ukochana babka Berta.
Pod koniec lat trzydziestych w stuttgarckim wydawnictwie bezdomnych ukazały się jej pierwsze książki, wszystkie z jej rysunkami: w 1927 r. Ballada o nędzy (Ballade vom Elend), w 1929 r. Teatr lalek i inne ciekawe historie (Kasperltheater und andere nachdenkliche Geschichten) i w 1930 r. powieść Michael Arpad i jego dziecko. Los dziecka w drodze (Michael Arpad und sein Kind. Kinderschicksal auf der Landstrasse); w Trzeciej Rzeszy jej książki znalazły się na liście pozycji zakazanych.
3 lutego 1933 przyszła na świat córka Steckelów – Anja Barbara. W tym również roku odmówiła przyjęcia tytułu Narodowej Artystki Rzeszy, co w połączeniu z rodzinnym zaangażowaniem społecznym, rasą męża, oraz represjami nasilającymi się po dojściu Hitlera do władzy, przyspieszyło decyzję o emigracji. W lipcu 1933 r. Jo wraz córką dołączyła do męża, którego zatrudniła czołowa zuryska scena – Schauspielhaus.
Podczas, gdy jej mąż grał i reżyserował, zyskując uznanie i sławę, ona, nie mając pozwolenia na pracę, do 1949 r. pisywała artykuły do czołowych gazet Bazylei, Lucerny, Zurychu i St. Gallen oraz emigracyjnego „Uciekiniera przez Granice” sygnując je pseudonimami (Jaques Michel, J. Josias, Francesco Moletta), prowadziła robotniczy, agitacyjno – propagandowy zespół „Nowy Chór”, z którym występowała w całej Szwajcarii; uznanie wzbudziły m.in. jej głośne inscenizacje: Uwaga – dzieci! i Czerwona nić (Vorsicht, Kinder! Der Rote Faden).
W latach 1938-1939 była agentką ruchu oporu, pomagała żydowskim uciekinierom, prowadziła spotkania kulturalne w obozach dla uchodźców; zorganizowała ponad sto imprez, wykładów, odczytów, spektakli, koncertów, wiele z nich z młodymi i nieznanymi wówczas artystami, późniejszymi sławami, m.in. z G. Soltim, L. Lindtbergiem, M. Sperberem, F. Hochwälderem, F. Bondy’m.
Na wieczorach literackich mówiła m.in. o zadaniach poety w czasach współczesnychi, o powstaniu Żydów w gettcie warszawskim, o Ernscie Tollerze, Käthe Kollwitz, Theodorze Lessingu. Została prezydentem Związku Kulturalnego Uchodźców. Bez wahania angażowała się w przeróżne zadania humanitarne, kulturalne, artystyczne i polityczne, włączała w działania grup i organizacji wspierających emigrantów i uchodźców w dochodzeniu ich praw oraz w walce z ekscesami szwajcarskiej polityki azylowej.
W 1943 r. zakładała i przewodniczyła organizacji Ruch Wolnych Niemiec. W 1944 r. nawiązała kontakty ze 180 niemieckimi literatami przebywającymi na emigracji w Szwajcarii w celu zawiązania Stowarzyszenia Ochrony Niemieckich Pisarzy w Szwajcarii SDS, oraz współzakładała Międzynarodowe Stowarzyszenie Ochrony Niemieckich Pisarzy ISDS, którego była honorowym członkiem i któremu w latach 1944-1946 przewodniczyła.
Była jedną z najaktywniejszych postaci szwajcarskiej emigracji. Jako tancerka pokazywała się sporadycznie: w kwietniu 1935 r. dała recital na zuryskich scenach Schauspielehaus i Volkbühne, w zastępstwie odwołanych występów ówczesnej sławy Alessandra Moissi, a potem jeszcze raz w 1947 r. w mniejszej sali. W 1935 r. tańczyła w Zurychu i w Klubie Nauczycielskim w Paryżu obok pieśniarza Ernsta Buscha we wspólnym programie zatytułowanym Pieśni naszych czasów. Jej występy entuzjastyczne opisywali m.in. Alfred Kerr i Albin Zollinger.
W 1942 r. wysłała swoją powieść Opiekun Brata (Der Hüter des Bruders) na zorganizowany w Ameryce konkurs dla niemieckich pisarzy – emigrantów, która otrzymując znakomite recenzje jury, m.in. T. Manna i L. Feuchtwangera, pretendowała do zwycięstwa. Ta jej najgłośniejsza powieść została wydana w 1942 r w Zurychu.
Rok później przetłumaczono ją na języki duński, szwedzki, czeski, holenderski. W Polsce wydał ją w 1951 r. Państwowy Instytut Wydawniczy w tłumaczeniu Zofii Petersowej pt. Obrońca brata swego. W Niemczech wydano ją prawie dwie dekady później pod zmienionym tytułem Gesucht: Stepan Varesku. (Poszukiwany: Stefan Varesku); w następnych latach była kilkakrotnie wznawiana, ostatnio wydrukowano ją w 1990 r.
W 1945 wkrótce po zakończeniu wojny, jako reprezentantka szwajcarskiego komitetu „Wolne Niemcy” pojechała do Frankfurtu nad Menem, aby przekazać zebrane w Szwajcarii, niedostępne w czasach III Rzeszy, partytury muzyczne, przybory do malowania oraz książki.
Ta jej darowizna stworzyła podwaliny Archiwum Niemieckiej Literatury Emigracyjnej we Frankfurcie. Jednocześnie włączyła się w odbudowę kraju, zasiadała w komisji kultury rady miasta Frankfurtu nad Menem, założyła Niezależne Niemieckie Towarzystwo Kultury (Freie Deutsche Kulturgesellschaft).
W zrujnowanym mieście organizowała wystawy, odczyty i koncerty artystów zakazanych przez nazistów. W 1946 r. w Zurychu ukazał się jej (wspólny z poetami L. Ajchenrandem i S. Hermlinem) tom wierszy: Nie milczeliśmy. Wiersze z obcego kraju (Wir verstummen nicht. Gedichte in der Fremde), a w Stuttgarcie powieść Kamienie (Die Steine). 12 kwietnia 1946 r. w Stuttgarcie przed zgromadzeniem członków Stowarzyszenia Ochrony Pisarzy Niemieckich wygłosiła mowę: Wśród zadań pisarza w chwili obecnej (Von den Aufgaben des Schriftstellers in der Gegenwart).
W 1946 r. została także powołana, do Doradczej Komisji Wielkiej Hesji, poprzedniczki Parlamentu Landu Hesji; zajmowała się problemami kształcenia nauczycieli i reformy szkolnej. Nie przyjęła propozycji kariery politycznej, choć umieszczono ją na piątym miejscu listy wyborczej KPD do Krajowego Zgromadzenia Konstytucyjnego. Latem 1946 r. mąż Leonard Steckel sprowadził ją do Szwajcarii.
W 1949 r. rozpadło się jej małżeństwo; opuściła Zurych, przeprowadziła się do Ascony, miasteczka nad jeziorem Maggiore, w dystrykcie Locarno, w kantonie Wicino, które przez kolejne czterdzieści lat stanowiło centrum jej życia. W 1951 dokonała konwersji na katolicyzm. Zajmowała się literaturą, pisała powieści, opowiadania, wiersze, słuchowiska, sztuki teatralne, książki dla dzieci, eseje, artykuły kulturalno-polityczne, uprawiała krytykę literacką dla czasopism, radia i telewizji, współpracowała z prasą i do 1980 r. organizowała środowiskowe „Rozmowy Literackie”.
Korespondencja, jaka po niej pozostała, dowodzi, że wiodła skromne i pracowite życie. Jej dorobek jest imponujący, wiele gazet drukowało bardzo dobre recenzje, ale też wiele jej utworów, powieści, słuchowisk, dramatów i wierszy, nie doczekało się publikacji.
W latach 1963-1977, po nagłej śmierci przyjaciela Carla Seliga, mentora i patrona z lat emigracji, przebywała z córką w jego domu w bawarskim miasteczku Neufahrn w powiecie Freising. Założyły tam pismo „Miesiące” poświęcone kulturze regionu i powołały Klub Dyskusyjny. Dzisiaj jej imię nosi jedna z ulic Neufahrn, a miejscowe gimnazjum uznając, iż jako „osoba kreatywna, mająca odwagę by stawać w obronie własnych przekonań, darząca szacunkiem każdego człowieka, umiejąca rozwijać własne pasje, współczująca i do końca swoich dni walcząca z nazizmem, ksenofobią i dyskryminacją rasową” stanowi wzór dla współczesnej młodzieży, obrało ją w 2014 r. za patronkę.
Jej życie i twórczość najlepiej charakteryzuje jej deklaracja: „Mój główny temat to ludzka godność”.
Była kilkakrotnie odznaczona, m.in. : nagrodą honorową Zurychu w 1948, 1958 i 1960 r.; Nagrodą Kulturalną Ascony w 1979.
Pierwsze wydanie odnalezionego po latach jej pilskiego wojennego dziennika ukazało się w 1982 r. ; przedmowę napisał Horst Budjuhn, niemiecki pisarz i scenarzysta urodzony w Bydgoszczy, który także krótko pomieszkiwał w Pile; drugie wydanie ukazało się w 1984 r.; trzecie, w wersji kieszonkowej, w 1986.
Ostatnią rolą, jaką zagrała w życiu, była rola narratorki w filmie Isy Hesse – Rabinovitch Duchy i goście. Pamięci Grand Hotelu Brissago (Geister und Gäste. In memoriam Grand Hotel Brissago). Premiery nie doczekała, zmarła 29 marca 1989 r. w Seeshaupt w Bawarii, po krótkiej chorobie, na którą zapadła podczas odwiedzin u córki. Spoczęła na miejscowym cmentarzu nad jeziorem Starnberger, obok zmarłego w dzieciństwie wnuka Oliviera.
Jo Mihaly – życie po życiu
* 1991 – Petra Weisenburger i Jean-Luis Sonzogni nakręcili dwuczęściowy dokument produkcji francusko-niemieckiej: Niemy krzyk. Przestrzeń która we mnie płacze. Hołd dla niemieckiego tańca ekspresjonistycznego (The Silent Scream – L’espace qui CRIE de moi. Hommage à la dance expressioniste allemande.); Jo Mihaly znalazła się w gronie największych tancerzy tego okresu: Mary Wigman, Rudolfa von Labana, Gret Palucci.
* 1998 – ukazało się angielskie tłumaczenie jej wojennego dziennika There we’ll meet again. The young German girls diary of the First World War autorstwa Waltera Wrighta. Wcześniej tłumacz odbył wędrówkę śladami autorki; był także w Pile. Po raz drugi przyjechał z egzemplarzem swojej książki, który podarował Muzeum Okręgowemu.
* 2002 – w stulecie urodzin Jo Mihaly, ukazała się niepublikowana dotychczas jej powieść Auch wenn es Nacht is (Nawet jeśli jest to noc). Akcja napisanej w Szwajcarii powieści rozpoczyna się zimą 1945 r. i opowiada o przeżyciach Niemki i Polaka, uciekających z oblężonej przez Rosjan Piły.
* Thomas B. Schumann, wydawca jej powieści, zainicjował powstanie wystawy: Jo Mihaly – tancerka, pisarka, polityk, na której zaprezentowano fotografie, dokumenty, listy, rękopisy, książki, i obrazy z jego zbiorów. Ekspozycja powstała we współpracy z Krajowym Muzeum Prus Zachodnich w Münster i Fundacją Dom Gerharta Hauptmanna Niemieckie Wschodnioeuropejskie Forum w Düsseldorfie i nadal krąży po Niemczech.
* 2007 – w Pile odbyły się Spotkania po latach ze sławną pilanką Piete Kuhr/Jo Mihaly, wydana została broszura o jej życiu i twórczości, w I LO im. Marii Skłodowskiej Curie i Pilskim Domu Kultury przygotowano inscenizacje oparte na jej dzienniku, odbyła się sesja popularnonaukowa i wykłady w szkołach, w Muzeum Okręgowym zaprezentowana została wystawa z udziałem Thomasa B. Schumanna – opiekuna spuścizny po Jo Mihaly.
* 2009 – Anja Ott córka podarowała pilskiemu Muzeum popiersie swojej matki dłuta Wernera Müllera.
* 2011 – w Szwajcarii ukazały się biografia Jo Mihaly pióra Niklausa Starcka: Jo Mihaly i ludzka godność. Biografia ilustrowana (Jo Mihaly und die Würde des Menschen), oraz Listy miłosne do Ticino, pisywane do córki (Liebesbriefe an den Tessin, geschrieben von Jo Mihaly), w opracowaniu Niclausa Starcka i Anji Ott. * 2014 – niemiecka telewizja ARTE emitowała niemiecko – francusko – kanadyjski serial Pamiętniki Wielkiej Wojny. 14 odcinek serii poświęcony jest pilskiemu, wojennemu dziennikowi Piete Kuhr.
* 2014 r. – w ramach konferencji naukowej Instytutu Kulturoznawstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza i Akademii Muzycznej w Poznaniu: Kobiety i/a doświadczenie wojny 1914-1945 i później, Wiesława Szczygieł wygłosiła referat pt. Piete idzie na wojnę; rok później ukazał się on w wydawnictwie pokonferencyjnym. * 2014 i 2015 r. – Anja Tuckermann (autorka) i Miranda Markgraf (tancerka) wraz z Niemieckim Archiwum Tańca w Magdeburgu, Berlinie i Kolonii zapraszały na literacko-taneczne wieczory poświęcone Jo Mihaly.
* 2015 r. – na podstawie dziennika Piete Kuhr, Jan Szwedziński we współpracy z Markiem Fijałkowskim i Wiesławą Szczygieł stworzył dokument: Piła w czasach Wielkiej Wojny.
* 2015 r. – Pilska Telewizja Asta wyemitowała film: Piła oczami Elfriede „Piete” Kuhr w reżyserii Piotra Gadzinowskiego i Pawła Różyckiego.
* 2015 r. – w dzień urodzin Piete Kuhr w Regionalnym Centrum Kultury w Pile aktorka Katarzyna Węglicka czytała fragmenty jej wojennego dziennika.
* 2016 r. – w Pile zakończona została praca nad polskim tłumaczeniem wojennego dziennika pilskiej dziewczynki Piete Kuhr.
SPUŚCIZNA:
Największy zbiór dokumentów, rękopisów, listów, fotografii, książek i obrazów posiada właściciel Wydawnictwa Memoria w Hürth koło Kolonii – Thomas B. Schumann * w Archiwum Centrum Waltera A. Berendsohna w Bernie, w spuściźnie po Carlu Seeligu, znajduje się ponad 500 listów Jo Mihaly, których był adresatem * Centrum Badawcze Niemieckiej Literatury na Uchodźctwie na Uniwersytecie w Hamburgu posiada jej korespondencję m.in. z wydawnictwem Steinberga publikującym książki Jo Mihaly * w Akademii Sztuki w Berlinie złożonych zostało 37 albumów z fotografiami Leonarda Steckela z odręcznymi komentarzami Jo Mihaly, tysiące zdjęć z Berlina, Szwajcarii i Frankfurtu nad Mennem, wraz wycinkami prasowymi z okresu 25 lat ich małżeństwa * Muzeum Tańca w Kolonii zgromadziło dokumentację kariery tanecznej Jo.
Bibliografia
Dorobek literacki Jo Mihaly, pozycje opublikowane :
* Auch wenn es Nacht ist (Nawet jeśli to noc), Kolonia, 2002
* Ballade vom Elend (Ballada o nędzy), Stuttgart, 1927
* Bedenke Mensch Epos mit 25 Fotos barocker Todesdarstellungen im Tessin von Rico Jenny (Pamiętaj człowiecze” epos z 25 fotografiami barokowych przedstawień śmierci w obiektywie Jenny Rico), Winterthur 1958
* …da gibt’s ein Wiedersehen! Kriegstagebuch eines Mädchens 1914-1918 (…znów się tam spotkamy. Wojenny dziennik dziewczyny 1914-1918), Freiburg/ Heidelberg, 1982
* Das Leben ist hart. Drei Geschichten aus dem Tessin (Życie jest ciężkie. Trzy historie z Tessin), St. Gallen 1954.
* Die Steine (Kamienie), Stuttgart 1946
* Der verzauberte Hase. Zwei Tier-Erzählungen (Zaczarowany zając. Dwie historie o zwierzętach), Heilbronn 1971
* Der weiße Zug (Biały pociąg), Bazylea 1957
* Drei Weihnachtsgeschichten (Trzy historie świąteczne)/Ulrich Gut wybór i wprowadzenie; Roland Thalmann rysunki ; w załączeniu listy i nota biograficzna; 1942, Küsnacht 1984
* Fremder, kommst Du nach Neufahrn. Reiseführer (Nieznajomy, zajedź do Neufahrn. Przewodnik), Neufahr 1977
* Gesang auf dem Wege. Gedichte (Śpiew na drodze. Wiersze)// Affoltern 1945
* Gib mir noch Zeit zu lieben. Weihnachtserzählungen (Daj mi czas na miłość. Historie świąteczne), Heilbronn, 1970
* Hüter des Bruders (Obrońca brata); Zurych 1942, 1947, 1959; kolejne wydania ukazywały się pt. Gesucht: Stepan Varesku (Poszukiwany: Stepan Varesku) następne wydania: 1971, 1972, 1979, 1981, 1982, 1989, 1990. Tłumaczenia na j. szwedzki i duński (1943), polski (1951)
* Kasperltheater und andere nachdenkliche Geschichten (Teatr lalek i inne reflksyjne historie), Stuttgart, 1929
* Ländliche Madonnen im Tessin. Einleitung und Bildtexte von Jo Mihaly, Fot. Jenny Rico (Wiejskie Madonny z Tessin. Wstęp i opisy Jo Mihaly. Fot. Jenny Rico), Winterthur 1959.
* Michael Arpad und sein Kind. Kinderschicksal auf der Landstrasse (Michael Arpad i jego dziecko. Los dziecka w drodze), Stuttgart 1930; Berlin 1981
* Von den Aufgaben des Schriftstellers in der Gegenwart. (Spośród zadań pisarza w chwili obecnej) przemówienie, Stuttgart 1946.
* Von Tier und Mensch. Eine Sammlung der schönsten Tiererzählungen (Zwierzęta i ludzie. Zbiór najpiękniejszych opowieści o zwierzętach), Einsiedeln, Zurich, Kolonia 1961
* Von Tier und Mensch – Die 90 schönsten Tiergeschichten (O zwierzętach i ludziach – 90 najpiękniejszych historii o zwierzętach),Benziger, 1988
* Was die alte Anna Petrowna erzählt. Geschichten aus Russland (O czym opowiadała stara Anna Pietrowna. Opowiadania rosyjskie), Heilbronn 1970, 1975
* Weihnachten auf der Hallig (Boże Narodzenie na wyspie), Bazylea 1958
* Weihnachtserzählungen (Historie świąteczne), Heilbronn 1974
* Wer ist der Dieb? Eine Schuldfrage. (Kto jest złodziejem? Kwestia wizy), Bazylea 1988; po raz pierwszy drukowany w Der weiße Zug, w 1957 r.
* Wir verstummen nicht. Gedichte in der Fremde (Nie milczeliśmy. Wiersze z obcej ziemi) J. Mihaly, L. Ajchenrand, S. Hermlin, Zurych 1945
Opracowania, artykuły, wybór :
* Geertje Andresen, Jo Mihaly – Einer von ihnen (Jo Mihaly – jedna z nich)// www.sk-kultur.de/tanz/mihaly/Jo%20Mihaly.pdf
* Thomas Betz, Das Brot der Freiheit Die Schriftstellerin Jo Mihaly (Chleb wolności. Autorka Jo Mihaly)// Tanzdrama. – 2002, nr 3, s. 19-23
* Brigitte Bruns: Porzuć nadzieję w nowych granicach. Teatr na emigracji w Szwajcarii i po powrocie. red. Deutsches Theater Museum, Katalog wystawy, Henschel, Berlin 2007
* Andrew Donson (Uniwersytet Masaschusetts), Subjective Experience and German Youth in the First World War: The Diaries of Jo Mihaly and Ernst Buchner (Subiektywne doświadczenia niemieckiej młodzieży w pierwszej wojnie światowej: Dzienniki Jo Mihaly i Ernsta Buchnera) referat na konferencji naukowej Erster Weltkrieg. Kriegskindheit und Kriegsjugend, Literatur, Erinnerungskultur (Pierwsza Wojna Światowa. Dzieciństwo i wojna młodzieży, literatura, kultura i pamięć) zorganizowanej przez Institut für Jugendbuchforschung (Instytut Badań nad Literaturą Młodzieżową) we Frankfurcie, 1914.
*Lexikon verfologier und exilierter Theaterkünstler 1933 bis 1945 (Schauspiel, Kabarett, Tanz, Operette, Puppentheater) Encyklopedia Prześladowanych i Zesłanych artystów teatru (dramat, cabaret, taniec, operetka, teatr lalek), red. Frithjof Trapp, Arbeitsstelle für Deutsche Exilliteratur Universitat Hamburg Herbcr 1998 im Saur-Verlag
* Yvonne Hardt, Vom Krieg, der Pantomime und der Hoffnung. Die Ausdruckstänzerin Jo Mihaly (O wojnie, pantomimie i nadziei. Tancerka ekspresjonistyczna Jo Mihaly, Tanzdrama, 2002, nr 3, s.16-18
* Yvonne Hardt: Eine politische Dichterin des Tanzes: Jo Mihaly (Poetka politycznego tańca: Jo Mihaly) / Amelie Soyka (red.) Tanzen und tanzen und nichts als tanzen. Tänzerinnen der Modernen von Josephine Baker bis Mary Wigman (Taniec i taniec i nic poza tańcem. Tancerze modernistyczni: od Josephine Baker do Mary Wigman), Aviva, Berlin 2004, s. 138-151.
* Yvonne Hardt, Politische Körper. Ausdruckstanz. Choreographien des Protests und die Arbeiterkulturbewegung in der Weimarer Republik (Ciało polityczne. Taniec wolności. Choreografie protestu i ruchy pracowników kultury w Republice Weimarskiej), Berno 2012
* Christine Hoffmann: Jo Mihaly: Tänzerin und Schriftstellerin. /Deutschsprachige Ausdruckstänzerinnen und ihre Emigration (Jo Mihaly: tancerka i pisarka /Niemieccy tancerze ekspresyjni na emigracji), Jahrbuch Tanzforschung. Bd. 4. Hg. Hesellschaft für Tanzforschung e.V. Wilhelmshaven 1993, s. 48–50.
* Petra Josting, Zigeuner’ in der Kinder- und Jugendliteratur der Weimarer Republik am Beispiel von Jo Mihalys „Michael Arpad und sein Kind” (Cyganie w literaturze dziecięcej Republiki Weimarskiej na przykładzie Jo Mihaly „Michael Arpad i jego dziecko. Los dziecka w drodze”) 1930 [w:] Petra Josting, Fähnders Walter (red.) Laboratorium wszechstronności. Literatura Republiki Weimarskiej w 60 urodziny Helgi Karrenbrock, Bielefeld: Aisthesis, 2005
* Helga Karrenbrock, Mihaly Jo [w:] Neue Deutsche Biographie 17 (1994), s. 490-491 [online]; URL: http://www.deutsche-biographie.de/ppn118582348.html
* Werner Mittenzwei: Jo Mihalys Kunst, die Wahrheit zu sagen (Jo Mihaly, sztuka mówienia prawdy). w: Jo Mihalys Kunst, die Wahrheit zu sagen, Leipzig 1978, 1981, S. 232–245.
* Meike Mattick, Vorsicht Kinder – Jo Mihalys Kinderkabarett des Schweizer (Uwaga dzieci! – Dziecięcy kabaret Jo Mihaly na uchodźctwie w Szwajcarii) //Emigracja. – 2001, nr 2, s. 19-34.
* Anji Ott, przedmowa do: Liebesbriefe an den Tessin geschrieben von Jo Mihaly (Miłość do Ticino w listach Jo Mihaly), red. N. Starck, Porzio, Bazylea-Ascona, 2011
* Anja Ott, Reminiszenzen an meine Mutter (Reminiscencje o mojej matce) [w:] Auch wenn es Nacht ist (Nawet jeśli jest noc), Edition Memoria, Kolonia, 2002
* Ursula Pellaton: Jo Mihaly w: Andreas Kotte (red.): Słownik Teatru Szwajcarii, T. 2, Chronos, Zurych, 2005, s. 1247
* Peter P. Riesterer, Asconeser Persönlichkeiten (Osobowości Askony)// Ferien-Journal . – 1980, nr 210/4
* Kristina Schultz, Die Schweiz und die literarischen Flüchtlinge (1933-1945) Szwajcaria i literacy uchodźcy (1933-1945), Münster, 2004
* Thomas B. Schumann, Wir verstummen nich. Ein Portrait der vergessenen Schriftstellerin, Tanzerin Und Emigrantin Jo Mihaly (1902-1989) (Nie jesteśmy niemi. Portret zapomnianej pisarki, tancerki i emigrantki Jo Mihaly, [w:] Auch wenn es Nacht ist (Nawet jeśli jest noc) Kolonia, 2002
* Niklaus Starck, Jo Mihaly und die Würde des Menschen. Eine illustrierte Biografie (Jo Mihaly i ludzka godność. Biografia ilustrowana// Porzio-Bazylea,2011
* Piete idzie na wojnę/Wiesława Szczygieł/ Kobiety i/a doświadczenie wojny 1914-1945 i później, Wyd. Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, pod red. M. Grzywacz i M. Okupnik, Poznań 2015
* Jo Mihaly – niezwykła pilanka/Wiesława Szczygieł// Kronika Wielkopolski. – 2007, nr 3, s.136-140.
* Klaus Trappmann (red.) Landstraβe, Kunden, Vagabunden. Gregor Gogs Liga der Heimatosen, (Bezdroża, wędrowcy, tułacze. Gregora Goga Liga bezdomnych)//Berlin. – Gerhardt Verlag, 1980
* Renate Wall, Verbrannt, verboten, vergessen: kleines Lexikon deutschsprachiger Schriftstellerinnen 1933 bis 1945 (Spalone, zakazane, zapomniane: krótki słowniczek niemieckich pisarek 1933-1945)// Uniwersytet Columbia. – 1988
* Miejsce zamieszkania: nigdzie. Życie i przetwanie na ulicy (Wohnsitz: Nirgendwo: Vom Leben und Überleben auf der Strasse), Hrsg. vom Künstlerhaus Bethanien, wyd. 1//Berlin: Frölich & Kaufmann GmbH.- 1982
Filmy :
* Geister und Gäste. In memoriam Grand Hotel Brissago (Duchy i goście. Pamięci Grand Hotelu Brissago), scenariusz i reż. Isa Hesse-Rabinovitch,1989
* Dziennik Piete Kuhr, 14 odcinek serialu Pamiętniki Wielkiej Wojny TV ARTE prod. niemiecko-francuskiej, 2014
* Piła w czasach Wielkiej Wojny, film Jana Szwedzińskiego, Piła 2015
* Piła oczami Elfriede „Piete” Kuhr, reż. Piotr Gadzinowski i Paweł Różycki, prod. Pilska Telewizja Asta, 2015
Audycje radiowe : * Wspomnienia z życia, trzyczęściowa audycja radiowa Bettiny Heintz, DRS, r. 1984 * Jo Mihaly – świadek wieku; telewizyjny zapis rozmowy z Theo Ottem, w cyklu Świadkowie wieku, Tv, 1987.
Opracowała Wiesława Szczygieł