Marcin Wicha laureatem Paszportu Polityki 2017 – w kategorii LITERATURA

Paszporty Polityki to wyróżnienia dla utalentowanych twórców na początkowej drodze kariery, ale już ze znaczącym dorobkiem, których praca w minionym roku wywarła ważny wpływ na kształt polskiej kultury.

Przyznawane od niedawna siedmiu dziedzinach (po dodaniu kategorii kultury cyfrowej), są uznawane za jedną z najbardziej prestiżowych nagród kulturalnych. 25. Gala wręczenia Paszportów odbyła się 9 stycznia 2018 roku w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie. Uroczystość była połączona z jubileuszem 100-lecia ZAiKS-u.

Oto laureaci Paszportów Polityki 2017 w poszczególnych kategoriach:

Film: Jagoda Szelc

Nominowanych reżyserów prezentowali dziennikarz „Polityki” Janusz Wróblewski oraz Krzysztof Zanussi. Laureatka wygrała z Pawłem Maśloną i Piotrem Domalewskim.

Jagoda Szelc to reżyserka i scenarzystka (ur. 1984). Ukończyła grafikę na ASP we Wrocławiu oraz Wydział Reżyserii Filmowej i Telewizyjnej PWSFTviT w Łodzi. Zanim stanęła na planie debiutanckiego „Wieża. Jasny dzień”, zrealizowała 10 krótkometrażowych etiud fabularnych i dokumentalnych, w których ćwiczyła różne filmowe stylistyki. Opowiadała w nich m.in. o imigrantkach, żałobie po stracie bliskiej osoby czy dorastaniu.

Szelc zrealizowała „Wieżę. Jasny dzień” jeszcze jako studentka łódzkiej Filmówki. Pierwsza komunia małej dziewczynki jest okazją do spotkania po latach dwóch dorosłych sióstr reprezentujących różne światy. Rodzinne spotkanie powoli przeradza się w rozbudowaną metaforę filozoficzno-religijną. Film był jednym z faworytów 42. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (nagroda dla najlepszego reżyserskiego debiutu i za najlepszy scenariusz), a krytycy komplementowali jego hybrydyczną formę. Małgorzata Sadowska w uzasadnieniu nominacji do Paszportów napisała, że Szelc:

egzorcyzmuje rodzinę i Polskę, przywołuje duchy, wprowadza w trans, wybudza uśpione w ludziach i pejzażu energie, leczy traumy. To, co wyprawia, to nawet nie jest reżyseria, to czysty szamański rytuał. Polskie kino doczekało się swojej szeptuchy.

 

Literatura: Marcin Wicha

Nominowanych pisarzy prezentowała recenzentka „Polityki” Justyna Sobolewska wraz z Wiesławem Myśliwskim. Laureat wygrał z Anną Cieplak i Pawłem Sołtysem.

Marcin Wicha to grafik, projektant, rysownik, felietonista, pisarz (ur. 1972). Rysował cotygodniowe komentarze w „Tygodniku Powszechnym”, napisał kilka książek dla dzieci. Jego pierwsza książka eseistyczna to „Jak przestałem kochać design” (wyd. Karakter 2015 r.) – opowieść o dorastaniu w domu architekta walczącego z peerelowską brzydotą połączona z refleksją o estetycznych przemianach w Polsce. „Rzeczy których nie wyrzuciłem” (Karakter 2017) to osobisty zapis doświadczenia porządkowania rzeczy i książek po zmarłej matce. Przedmioty u Wichy stają się punktem wyjścia do rekonstrukcji wspomnień z młodości i relacji z najbliższymi, stanowią też zaskakujący pomost między żywymi a umarłymi. Autor swobodnie i z dużym talentem łączy konwencję eseju z traktatem, elementami reportażu i okrasza swoją opowieść trafnym satyrycznym komentarzem. Jego oba „dorosłe” tytuły są hołdem dla rodziców, opowieścią o epoce, w której autor dorastał, oraz minisagami o przejściu z PRLu do czasów obecnych. W jego prywatnym lustrze możemy bez trudu odnaleźć pokoleniowe rysy.

 

Teatr: Michał Borczuch

Twórców teatralnych prezentowała recenzentka „Polityki” Aneta Kyzioł wraz z Januszem Gajosem. Laureat, nominowany już po raz czwarty, wygrał z Cezarym Tomaszewskim oraz twórcami Pożaru w burdelu, Maciejem Łubieńskim i Michałem Walczakiem.

Borczuch jest uznawany za jednego z najzdolniejszych teatralnych twórców młodego pokolenia (ur. 1979). Inspirują go baśnie Andersena, psychoanaliza Freuda i powieści Goethego. Jest kontrowersyjny; wprowadza widzów w zachwyt i wyprowadza ich z równowagi. Ukończył Wydział Grafiki w ASP w Krakowie oraz Wydział Reżyserii w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Stypendysta programu The Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative dla najzdolniejszych młodych artystów z całego świata. Większość przedstawień zrealizował w Starym Teatrze w Krakowie, TR Warszawa i wrocławskim Teatrze Polskim. Jest chwalony za pokoleniowe i osobiste spektakle o bezkompromisowej stylistyce.

Do jego najnowszych prac należy zgarniający nagrody spektakl „Wszystko o mojej matce” (Łaźnia Nowa w Krakowie), zadający pytania o bliskie relacje, pamięć i rolę sztuki. Podczas przedstawienia Krzysztof Zarzecki mówił ze sceny:

Michał Borczuch i ja […] jesteśmy przyjaciółmi, obaj urodziliśmy się w 1979 roku, obie nasze matki, Zofia i Krystyna, zmarły na raka. Obaj postanowiliśmy zrobić o nich spektakl.

„Zew Cthulhu” wystawiany w Nowym Teatrze w Warszawie wydobywa psychoanalityczne wątki z prozy Lovecrafta. A „Moja walka” z TR Warszawa to hipnotyczna adaptacja powieści autobiograficznej Karla Ove Knausgårda, grająca planami czasowymi i przestrzennymi. „Za spektakle pochłaniające widza bez reszty” – pisał w uzasadnieniu nominacji do Paszportów Michał Centkowski.

 

Sztuki wizualne: Norman Leto (Łukasz Banach)

Twórców wizualnych prezentował dziennikarz „Polityki” Piotr Sarzyński wraz z Leonem Tarasewiczem. Laureat wygrał z Ewą Axelrad oraz Łukaszem Surowcem.

Norman Leto to twórca obrazów, instalacji, filmów i projektów komputerowych oraz autor książek, samouk (ur. 1980). W 2007 roku rozpoczął współpracę z reżyserem Krystianem Lupą przy spektaklu „Factory 2”, miał też pierwszą indywidualną wystawę w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie; w kolejnych latach wystawiał się w Galerii Arsenał oraz w Muzeum Narodowym w Krakowie. W 2010 roku wydał powieść „Sailor” oraz nakręcił film na jej podstawie prezentowany na festiwalu Nowe Horyzonty. Jego bohaterem był nerd o chłodnym scjentystycznym spojrzeniu na rzeczywistość.

W  2016 roku w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie zorganizowano indywidualną malarską wystawę artysty „Ludzie, którzy ciągle czegoś ode mnie chcą”. Obrazy artysty często stają się elementami scenografii filmów, ale tu zamysłem było potraktowanie ich jako autonomicznego pola eksperymentu. W 2017 roku premierę kinową miał jego film „Photon”, przedstawiający monumentalną, materialistyczną wizję wszechświata, którego koncept po raz pierwszy zaprezentowany został w formie cyklu obrazów na wystawie „Kujon” w nieistniejącej już galerii Kolonie w Warszawie w roku 2013. Obraz otrzymał Nagrodę Publiczności na MFF T-Mobile Nowe Horyzonty oraz Złotego Pazura na Festiwalu Filmowym w Gdyni. Joanna Ruszczyk nazwała film „hybrydą filmu SF, programu naukowego i sztuki wideo”.

W styczniu 2018 r. nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka ukaże się książka „Detoks” zawierająca korespondencję Łukasza Banacha ze Zdzisławem Beksińskim. Artysta pracuje nad kolejną serią autobiograficznych obrazów oraz trzecim pełnometrażowym filmem, poświęconym zamachowi na World Trade Center.

 

Muzyka poważna: Joanna Freszel

Kompozytorów i wykonawców prezentowała dziennikarka Dorota Szwarcman razem z dyrygentką Agnieszką Duczmal. Joanna Freszel wygrała z Piotrem Sałajczykiem i Arturem Zagajewskim.

Joanna Freszel jest sopranistką, laureatką nagrody Les Orphées d’Or – Prix de la SACD od Académie du Disque Lyrique za najlepszą interpretację muzyki współczesnej na debiutanckiej płycie ”Real Life Song”. Śpiewała w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie, Teatrze Wielkim w Poznaniu, Estońskiej Operze Narodowej i Teatro Lope de Vega w Sewilli. Ukończyła Wydział Wokalny Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie Jadwigi Rappé (2012) i podyplomowe Studium Pieśni (2013). Jest doktorantką UMFC. Posiada również wykształcenie pozamuzyczne, jest magistrem inżynierem ochrony środowiska (SGGW).

Płyta ”Real Life Song” ukazała się w 2015 roku nakładem wytwórni DUX. Śpiewaczka poświęciła ją utworom polskich kompozytorów. Album otrzymał nominacje do nagrody Fryderyk 2016 w dwóch kategoriach oraz nagrodę Orphée d’Or (Złotego Orfeusza) przyznawaną przez Academie du Disque Lyrique za najlepszą interpretację muzyki współczesnej.

Freszel otrzymała również m.in. II nagrodę i nagrodę specjalną na I Ogólnopolskim Konkursie Wokalnym im. Mieczysława Karłowicza w Krakowie (2006), I nagrodę i nagrodę dla najlepszego sopranu na I Ogólnopolskim Konkursie Wokalnym im. Haliny Słonickiej w Suwałkach (2008), I nagrodę na II Letniej Akademii Śpiewu w Sopocie (2010), I nagrodę i trzy nagrody specjalne na II Konkursie im. Jana i Edwarda Reszków (Częstochowa, 2011), nagrodę specjalną na konkursie Belvedere w Wiedniu (2011 r.) oraz I nagrodę (Giuseppe Sinopoli Award) wraz z nagrodą specjalną Opery we Frankfurcie na J:opera Voice Competition ISA12 (2012).

Artystka dokonała prawykonań m.in. utworów Uriego Caine’a, Aleksandra Kościówa, Krzysztofa Wołka, Adama Falkiewicza. Uczestniczyła w pierwszym polskim wykonaniu „Stabat Mater” Arvo Pärta; pamiętne też były jej interpretacje „Mysteries of the Macabre” György Ligetiego oraz utworów George’a Crumba i Romana Haubenstocka-Ramatiego.

 

Muzyka popularna: grupa Hańba!

Twórców muzyki popularnych prezentował dziennikarz Bartek Chaciński wraz z Jackiem Cyganem. Zespół Hańba! wygrał z Markiem Pędziwiatrem i Stefanem Wesołowskim.

Ten energiczny krakowski zespół był objawieniem folkowego festiwalu Nowa Tradycja 2014. W 2015 roku nagrał pierwszy album i szybko zdobył uznanie – po udanych trasach po Europie i Stanach Zjednoczonych – na świecie. Połączenie punk rocka z ulicznym folkiem, podróż w czasie o 80 lat wstecz, w czasy sanacji, nasycenie gniewem nie ludowym, ale robotniczym zabrzmiało niezwykle świeżo.

Pierwotnie jako Zbuntowana Orkiestra Podwórkowa, Hańba! powstała w Krakowie w 2011 roku, w kręgu muzyków związanych z tamtejszą sceną folkową i punkową. Zadebiutowała w 2013 roku. Gra w składzie: Michał Radmacher – akordeon, klarnet; Andrzej Zagajewski – banjo, śpiew; Mateusz Nowicki – bęben, grzebień, śpiew; Jakub Lewicki – tuba, śpiew. Muzyka Hańby! To połączenie miejskiego folku z punkiem, główną inspiracją jest jednak Polska przedwojenna z jej rewolucyjną poezją, kabaretami, kulturą robotniczą, folklorem miejskim. Muzycy z Hańby! korzystają z wierszy Tuwima, Brzechwy, Broniewskiego, piszą też sami. Bywają nazywani grupą muzyczno-rekonstrukcyjną. W sierpniu 2017 roku zespół wydał płytę „Będą bić!” (Antena Krzyku). Jak napisał nominujący Rafał Księżyk:

Zespół udający podwórkową kapelę z lat międzywojnia ze swymi drapieżnymi tekstami doskonale wpisuje się we współczesne polskie realia.

 

Kultura cyfrowa: Mateusz Lenart, Andrzej Mądrzak, Wojciech Piejko (Bloober Team)

Twórców cyfrowych prezentował dziennikarz Edwin Bendyk wraz z Ryszardem Horowitzem. Bloober Team wygrał z Wojciechem Pazdurem i Acid Wizard Studio.

Bloober Team, krakowskie studio założone w 2008 roku przez Piotra Babieno i Piotra Bielatowicza, to przykład ciekawego sukcesu marketingowego. Zespół znalazł swoją niszę i tworzy psychologiczne horrory o mrocznej atmosferze, z akcentem na intrygującą narrację. Taka była pierwsza znacząca gra Bloober Team „Layers of Fear” (2016), takie też jest najnowsze dzieło „Observer„, którego akcja rozgrywa się w dystopijnym Krakowie 2084 roku.

Twórcy postawili na ciekawe wybory obsadowe. Głównego protagonistę, detektywa Daniela Lazarskiego, zagrał Rutger Hauer znany z „Blade Runnera” Ridleya Scotta, a partneruje mu Arkadiusz Jakubik – jeden z najciekawszych dziś aktorów polskiego kina. Paweł Schreiber pisał w nominacji, że jest to:

powiew świeżości w konwencji cyberpunka i śmiały krok w nieznane, jeśli chodzi o techniki narracyjne w grach wideo.

 

Źródło: polityka.pl (sylwetki twórców), Culture.pl, oprac. JS, BŚ.